Herman quo vadimus

Sadržaj:

Ljiljana Herman, Bogomir Herman Miškec

Stefan Gužvica, Bogomir Herman: kritička misao radničkog intelektualca

Posle objavljivanja „Predgovora podravskim motivima“ koji je Miroslav Krleža napisao početkom 1933.
godine povodom izložbe grupe Zemlja i crteža Krste Hegedušića, vrlo brzo je reagovao Bogomir Herman,
isto tako čuvenim tekstom „Quo vadis Krleža“. Usledila je polemika, znamenita javna rasprava na ljevici,
koja je kasnije popularno nazvana i sukobom, u kojoj je M. Krleža „Dijalektičkim antibarbarusom“
produbio, ili bolje reći izoštrio, razlike u pogledima toliko da je usledila intervencija iz samog vrha Komunističke partije kojoj je u to vreme bilo neophodno jedinstvo, u pripremama za očigledno nastupajući rat sa fašizmom.
Razlike u mišljenjima, međusobne kritike, polemike, bili su uobičajena praksa u javnom životu naprednih
intelektualaca tog vremena. Na levici one imaju poseban i dalekosežan značaj jer se dešavaju u burnim godinama izgradnje socijalizma u jednoj državi, SSSR-u i u godinama stupanja na istorijsku scenu čizme fašizma i nacional-socijalizma. Poraz radničke klase i komunista u Nemačkoj, njihova nacifikacija, na jednoj i zavođenje diktature proletarijata u liku Staljina i krvavog obračuna sa neistomišljenicima na drugoj strani, predstavljaju istorijski kontekst tog vremena.
Sa današnje distance od devet decenija, posle svih događaja, od katastrofe Drugog svetskog rata, Hladnog rata, a zatim sloma socijalističkih država i poraza ideja komunizma i socijalizma, stvari je moguće posmatrati objektivnije, i sa mnogo više razumevanja.
Na tada upućeno pitanje Kuda ideš Krleža danas se može odgovoriti isto tako pitanjem: Kuda smo
zalutali?
Contra damnationem memoriae, kultura sećanja na neke ličnosti i njihove sudbine može u današnjim vremenima biti itekako korisno i poučno. Bogomir Herman je jedan od onih koji je svom idealizmu žrtvovao život. Bezbrojni su ubijeni u kazamatima, poginuli u borbi. Herman je bio u svim zatvorima, od Glavnjače preko Jasenovca do Petrove rupe na Golom otoku, nepodoban za sve režime. Nepravedno je svrstavan u ideološke kalupe, od trockizma do ždanovizma i staljinizma, a nije pripadao nikome osim svojoj iskrenoj potrazi za istinom i jasnoćom. Sam Krleža je za Hermana rekao „simpatičan jedan čovjek i brodolomnik… čovjek onog vremena“. Ipak, posle 90 godina, u brodolomu je nestalo mnogo toga – od sovjetske imperije do svemoćnih partija, i nedodirljivih autoriteta, a Hermanovo pravo na lično miš­ljenje je preživelo, i po priznanju samog Krleže imalo je „više dijalektičkog šlifa”, toliko da se “miestimično gotovo pjeni od dijalektičke duhovitosti kao marksistički šampanjac”. Herman je u svim tim teškim vremenima ostao oličenje etičnosti i integriteta po svaku cenu, pa i cenu života.
Iako današnji „kreativni industrijalci” preziru politički angažovanu umetnost i sa pozicija bliskih vlastima
(čitaj blagajnama) uživaju mnoge dobrobiti, izmeštanje ljudske tragedije, izazvane neljudskim odnosima,
izvan umetnosti, isto kao pre 90 godina, i danas nosi beleg umetnosti radi umetnosti, sebe radi sebe, narcizma samozvanih elita koje bezdušno relativizuju sve, izjednačavaju zločince i žrtve, i sa parnasovskih visina cinično slave sami sebe.
Ova knjiga je dugo nastajala. Pre više od tri decenije Ljilja­na, Lily Herman, Bogomirova supruga, uz
podršku Vide E. Marković, Bože Koprivice i Gojka Tešića, zabeležila je svoja Sećanja, a onda je u vremenima obnovljene nacionalističke mržnje, nasilja i rata, restauracije kapitalizma i ideološke isključivosti, zavladala nesi­gur­nost i strepnja zbog koje je rukopis ostavljen za bolja vremena.
Zahvaljujući Bogomirovoj i Ljiljaninoj ćerki Maji, koja je posle čitanja Sjećanja Eve Grlić objavljenih kod
ovog izdavača 2022. godine izvukla iz zaborava sećanja svoje majke, rad na objavljivanju knji­ge o
Hermanu je obnovljen. Svedočenje Lily Herman je dokumentovano izborom tekstova objavljenih 1920-
1933, i sa pogovorom Kunovljevoj knjizi Opšta privredna istorija koji je Bogomir preveo i koja je
objavljena 1958.
Poseban doprinos dao je svojim istraživanjem Stefan Gužvica predstavnik najmlađe generacije istoričara,
koji je odbranio doktorat, na temu Revolucija i nacije na Balkanu od 1900-ih do 1930-ih, upravo u vreme
pisanja rada o Bogomiru Hermanu, kritičkoj misli radničkog intelektualca. Jedan od rezultata njegovog
istraživanja je, osim objavljenog u ovoj knjizi, i vodič za dalja istraživanja podataka iz Hermanovog života
i delovanja koji nisu dostupni – bilo da su zatureni u nekim arhivima, zbog neizvesne sudbine arhiva u
Vukovaru, bilo da su još uvek pod zabranom korišćenja od BIA.
Očekujem da ovo nastojanje dobije zasluženu pažnju u stručnim krugovima širom Jugoslavije, pre svega
u Hrvatskoj, i gradu Vukovaru, u kojem Bogomir Herman počiva od 1963. godine. Bogomir Herman,
Miškec, B.H.M. / A.B.C. jugoslavenski internacionalista, može predstavljati jednu od karika ponovnog
uspostavljanja mostova – veza i razumevanja u vremenu kad smo, posle čitavog veka ponovo na
početku. Gde smo to grešili i gde zalutali, i, kuda idemo danas?

Dragan Stojković