Fenomenološki put u dekonstrukciju

Ova knjiga zamišljena je kao uvođenje, na možda nov i neuobičajen način – u svjetlu “postfenomenologije” – u mišljenje dekonstrukcije, u mišljenje mislioca čiji su se prvi radovi najčešće vezivali uz oznaku “post-strukturalizma”. Odabrali smo da govorimo o granicama fenomenologije – o kraju jednog i početku drugog puta koji, kako napominje Derrida, nipošto ne ide naprosto s onu stranu ograda metafizike. Derrida je svoju poziciju izgradio, kako je primijetio M. Frank, “u razračunavanju sa fenomenologijom”.[1] i to vođen uvjerenjem da je ona “najmodernija, najkritičnija i najbudnija forma metafizike”.[2] Preuzimanje hajdegerovske zadaće kritike metafizike za ovog mislioca je prije svega značilo razračunavanje sa Husserlom. Interpretacija koju je poduzeo u La voix et le phénomène predstavlja možda najradikalniji poduhvat kritike fenomenologije u Francuskoj, one filozofije čije je usvajanje i izgrađivanje predstavljalo okosnicu misaonog razvoja tokom nekoliko prethodnih decenija. Prema mišljenju mnogih poznavalaca, najveće domete ovog razvoja obilježava Merleau-Pontyjevo ime. Otuda nije iznenađujuće da je sa strukturalističkim okretom, sa novom epistemološkom konstelacijom čije su čvorište činile: psihoanaliza, sistematska lingvistika i etnologija, i od kojih je Derridina kritika crpila svoju nadmoć – njegovo ime u Francuskoj gotovo palo u zaborav. Treba napomenuti da je i u usponu i procvatu egzistencijalizma predstavljao lik u sjeni dnevno-popularnog prikazivanja. Claude Lefort – mislilac koji je na sebe preuzeo brigu o zaostavštini velikog francuskog fenomenologa – će zapaziti da je “Merleau-Ponty bio na čudnovat način okružen šutnjom od strane filozofa koji su ga naslijedili, mada je bio neobično prisutan na pragu naše intelektualne, antropološke, estetičke i političke savremenosti”.[3] To je konstatacija čije važenje namjeravamo da pokažemo i u slučaju Derridinog nastupa. Trebalo bi objelodaniti jedan značajan dug, prije svega zato da bi se objelodanila sva samosvojnost jednog novog započinjanja; treba ukazati na krajnju bliskost i suprotstavljenost dvojice mislilaca, da bi se dosegle sve konsekvence jezičkog obrata koji potpisuje Derrida. Upravo zbog samog ovog uvida u izraženost oblika srodnosti i razmimoilaženja odabiremo bavljenje jednom kratkom sekvencom kretanja francuske tradicije, pokušavamo izložiti što neposredniju povezanost s kojom je poput neke poluge cjelokupno polje mišljenja izokrenuto, s kojom je posunovraćena jedna dimenzija uspinjanja. Tako bismo, nadamo se, dali prilog tokovima jedne manje-više okašnjele i jedne više nego aktuelne recepcije.

[1] Manfred Frank, Was ist Neostrukturalismus? Suhrkamp, Frank-furt/M, 1983, str. 296.

[2] J. Derrida, Positions, Minuit, Paris, 1972, str. 13.

[3] Claude Lefort, Sur une colonne absente. Ecrits autour de Merleau-Ponty, Gallimard, Paris, 1978, str. ix. O “čudnovatoj tišini” kojom je okruženo djelo ovog “posljednjeg filozofa prije strukturalizma i humanističkih znanosti” cf. Bernard Sichère, Merleau-Ponty ou le corps de la philosophie, Grasset, Paris, 1982, str.12-18.

Ugo Vlaisavljević je redovni profesor na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, predaje ontologiju i epistemologiju. Od 2003. godine predaje predmet “Ideja Evrope” na Evropskim studijama, a od 2005. „Rod i politika“ na Rodnim studijima pri Centru za interdisciplinarne postdiplomske studije Univerziteta u Sarajevu. Glavni urednik filozofskog časopisa Dijalog (Sarajevo). Član redakcije međunarodnog časopisa Transeuropeennes (Paris). Predsjednik PEN centra BiH (2006-2009). Objavio brojne članke i studije, od kojih nekoliko desetina u uglednim inozemnim časopisima i zbornicima. Više puta bio gostujući profesor u Oxfordu, Cambridgeu, Parisu i Strasbourgu.