Dva dana iz života Konstantinopolja

Knjiga Aleksandra Každana Dva dana iz života Carigradaima više nivoa. Njenu osnovu čine događaji iz dva revolucionarna dana u prestonici Carigradu, 11. i 12. septembra 1185. godine, kada se jedna grana vizantijske carske porodice, predvođena Isakom Anđelom i praćena velikim brojem prestoničke populacije, pobunila protiv tiranije cara Andronika I Komnina. Ova dva dana dovela su na vlast Isaka Anđela (1185–1195) a zatim i njegovog starijeg brata Aleksija (1195–1203), koji sklopili saveze i uspostavili brojne rodbinske veze sa vladarima u evropskom zaleđu vizantijske prestonice–pre svih sa Mađarima i Srbima. Na primeru ova dva burna dana, Aleksandar Každan detaljno oslikava shvatanja Vizantinaca tog vremena, političke prilike unutar Carstva i u odnosu sa susednim narodima, i najvažnije elemente života u vizantijskoj prestonici.

Pobuna protiv jednog cara i dolazak na vlast novog cara u liku Isaka Anđela samo su podloga za široko razmatranje bogatstva vizantijske kulture, života, shvatanja i političkih pogleda. Ovakav način predstavljanja najvažnijih elemenata vizantijske kulture, poput portreta učenjaka Nikite Honijata koji je o ovim događajima najopširnije pisao, posebno doprinosi kvalitetu knjige Aleksandra Každana Dva dana iz života Konstantinopolja i njenoj privlačnosti i, nimalo nevažno, razumljivosti i za one koji nisu stručnjaci za vizantijsku i srednjovekovnu istoriju. Naučno-popularna u najboljem smislu tog termina, knjiga Dva dana iz života Konstantinopolja predstavlja pravo remek-delo umešnosti prikazivanja složenih tema i kompleksnih problema na jasan, prijemčiv i zanimljiv način. U tome leži njen poseban kvalitet, koji retko koja naučna knjiga poseduje.

Aleksandar Petrovič Každan rođen je 1922. godine u Moskvi, u jevrejskoj porodici i sa očeve i s majčine strane, koja je svojim poreklom i položajem u društvu bila duboko specifična. U vreme pre boljševičke revolucije 1917. godine, Každanova porodica je pripadala sloju sitnijeg, ali ipak dovoljno bogatog građanstva, upravo onom delu nekadašnjeg carističkog društva koji se u novom poretku našao uklešten između nemogućnosti da relativno sigurno, lagodno emigrira i sopstvene neprihvatljivosti za novu elitu, koja je u uništenju porodica sličnih Každanovima videla ostvarenje revolucionalnog cilja. Poreklo Aleksandra Každana, podjednako kao i okolnosti njegovog odrastanja, veoma su uticali na razvoj njegovih interesovanja, kao i na njegovo poimanje kompleksnosti društvenih fenomena, u istoj meri onih koji su ga okruživali, koliko i onih davnih, vizantijskih, koje je s dubokom radoznalošću izučavao. Poput istraživanja porekla brojnih Vizantinaca, koje je Každan akribično sprovodio kako bi što više saznao o njima kao ličnostima, kratak pogled na njegove pretke neophodan je kako bi se i u ovom sažetom osvrtu na njegov život razumeo duboki poriv za saznanjem istine, koji ga je čitavog života gonio da svojom marljivošću postavlja nove standarde u međunarodnoj vizantologiji.