Tragač

“Zaksova intencionalno pribegava tradiranim sredstvima, slikama i motivima, no samo kako bi se, njihovim prelamanjem opevane strave, do maksimuma izoštrila disharmonija između izraza i teme. Naime, sama tema je izvor oneobičavanja: istorijska destruktivnost posredno pomera i razara i poznate stvaralačke modele, budući da gustini užasa naprosto više ne odgovara nikakva ljudska aktivnost koja bi želela da ga izražajno obuhvati. To, međutim, ne znači da je izneverena ambicija da se umetnošću kao vrhunskim delom čovekove plemenitosti iznese, takođe, vrhunsko – zverstvo. Radi se o tome da je umetnički odražena istina ljudskog zla upisana upravo u disharmoniju, ponor i neusaglasivost između čudovišnog i plemenitog. Opus Zaksove stoga je izgrađen do veličanstvenog oksimorona kao spomenička posledica same težnje da se u jezički oblik prevede nihilizam. Nemušta bezumnost povesnog konteksta, povoda, uzroka i sadržinskog središta jeste ta koja transformiše – ili, katkad: deformiše – nekadašnju pesničku reč o mogućem smislu u ljudsku reč o paklenom besmislu.”

Iz pogovora Vuka Petrovića

Neli Zaks (1891–1970) je poznata nemačko-švedska pesnikinja jevrejskog porekla, koja je 1966. godine dobila Nobelovu nagradu za književnost. Iskustva koja je doživela u nacističkoj Nemačkoj tokom Drugog svetskog rata, Holokaust i stradanje Jevreja značajno su uticali na njeno stvaralaštvo, te se njena poezija može smatrati stvaralačkim odgovorom na nacističko zatiranje jevrejskog naroda. Sa poznatim pesnikom Paulom Celanom delila je zajedničke pesničke teme, a njihovo prijateljstvo i slično iskustvo su međusobno uticali na formiranje njihovih poetika. Vodila je opsežne prepiske sa svojim prijateljicama, znamenitim književnicama, Hilde Domin i Selmom Lagerlef, zahvaljujući kojoj je uspela da pobegne u Švedsku i izbegne koncentracioni logor. Nakon smrti majke doživela je nekoliko nervnih slomova, praćenih halucinacijama, paranojom i manijom gonjenja, zbog čega je nekoliko godina provela u mentalnoj ustanovi.
Pored poezije pisala je drame i priče i prevodila sa švedskog na nemački. Dominantne teme u njenoj poeziji su smrt, žrtva i čežnja, što je posebno istaknuto u njenim najpoznatijim zbirkama: Staništa smrti, Zatamnjenje zvezda, Još smrt slavi život, Bekstvo i preobražaj