Uvod u rodne teorije

Autorke: Eva Bahovec, Jelisaveta Blagojević, Vladislava Gordić Petković, Mirjana Dokmanović, Daša Duhaček, Nađa Duhaček, Jelena Filipović, Aleksandra Izgarjan, Katarina Lončarević, Nila Kapor Stanulović, Nataša Karanfilović, Agneš Kartag Odri, Sanja Kojić Mladenov, Slobodanka Markov, Nikolina Matijević, Milesa Milinković, Anđelka Milić, Ivana Milojević, Ana Pajvančić, Marijana Pajvančić, Vanda Perović, Dragana Popović, Vesna Nikolić Ristanović, Nada Sekulić, Fuada Stanković, Gordana Stojaković, Dragana Todorović, Dubravka Valić Nedeljković, Adriana Zaharijević.

Nema sumnje da je na početku XXI veka rod analitička kategorija koja se koristi kao podloga teorijskog promišljanja u gotovo svim oblastima društvenog života. Ne postoji značajnija naučno istraživačka oblast, pogotovo u društvenim naukama, gde nije došlo do promišljanja o sprezi rodnih i ostalih ključnih pitanja u okviru te oblasti. Takođe, trenutno ne postoji značajnija svetska organizacija koja se bavi društvenim problemima i problemima društvenog razvoja a da u svoj rad ne uključuje i rodnu problematiku. U mnogobrojnim publikacijama tih organizacija povezivanje rodnih odnosa, rodnih hijerarhija i ukupnog društvenog razvoja često se sreće, kao i zahtev da se postojeće rodne hijerarhije transformišu.

Prva decenija XXI veka je dakle, pored ostalog, obeležena i snažnim nastojanjima raznih društvenih aktera, pre svega na međunarodnom planu ali i kod nas, da se ukinu patrijarhalne rodne hijerarhije i ostvari veća rodna ravnopravnost u raznim oblastima društvenog života. U skladu sa tim kretanjima a ujedno i kao naslednice kontrakulturnih pokreta 1960tih i akademskih ženskih studija tokom poslednje dve decenije XX veka formalno se pojavljuju rodne studije kao savremena interdisciplinarna naučno istraživačka i akademska oblast. Ova oblast je zasnovana na aktivističkim dostignućima ženskih i feminističkih pokreta i sada već više vekovnom teorijskom promišljanju rodnih odnosa i identiteta u okviru različitih feminističkih struja i orijentacija. Uvod u rodne teorije tematski zbornik je prvi sistematičan pregled tih teorijskih struja i orijentacija unutar feminizma na srpskom jeziku, od pojave klasičnog liberalnog feminizma u XVIII i XIX veku pa do savremenih teorijskih pristupa. Pored klasičnog i savremenog liberalnog feminizma, zbornik daje pregled još dvanaest različitih teorijskih orijentacija, zaključno sa najsavremenijim promišljanjima roda u okviru kvir teorije, ekofeminizma i kiberfeminizma.

Sam zbornik je organizovan u tri celine. Prvi deo se usmerava na istorijski i društveni kontekst u kome su ženski pokret, feminističke teorije i ženske i rodne studije nastale. U prvom delu zbornika se takođe razmatraju osnovne filozofske postavke koje stoje iza feminizma (feministička epistemologija), način na koji se do ovih postavki došlo (feministička metodologija) i sa kojim ciljem (feministička praksa). Čitav vek i više je trajalo razvijanja ovih teorijskih i metodoloških postavki i praktičnih strategija sa ciljem stvaranja društvene promene, u kontekstu zapadnog, našeg i globalnog društva, pa je to logično dovelo i do raznovrsnosti u feminističkim perspektivama i pristupima. Poznavanje ovih različitih orijentacija je bitno jer te orijentacije predlažu različite strategije i rešenja vezano za konkretne društvene probleme. Njihovo poznavanje je i ključno kako bi se teorija i dalje razvijala i neke već razrešene dileme ne bi ponovo javljale. Četrnaest poglavlja u drugom delu stoga razmatra pojedinačne orijentacije i glavne teorijske doprinose nekoliko najpoznatijih autorki u okviru tih orijentacija. Treći deo zbornika se odnosi na praktičnu primenu raznovrsnih feminističkih orijentacija na konkretnu problematiku, što je i u skladu sa feminističkim epistemološkim principom o povezanosti teorije i prakse, gde teorija informiše praksu a praksa konstantno preispituje teoriju. Problematika koja se u trećem delu zbornika razmatra uključuju teme kao što su politika, pravo, obrazovanje, ekonomija, nasilje, seksualnost, identitet, multikulturalnost, invalidnost, književnost, jezik, umetnost, ekologija i mediji.

Ovakvo sumiranje dosadašnjih saznanja iz oblasti rodne analize i rodnih studija koje zbornik nudi je ključno kako bi se bolje razumeli neki sadašnji i budući tokovi razvoja društva generalno a pogotovo tendencija smanjenja odnosno ojačavanja patrijarhalnog, ili alternativno, društva rodne ravnopravnosti. Sistematizacija je bitna i kako bi se omogućila dalja nadogradnja na već stvoreni fond znanja.

Trideset i dva poglavlja u ovom zborniku kao i u njima citirana literatura koja je do sada objavljena na srpskom jeziku svedoči i o tome da bavljenje rodnom problematikom u Srbiji ima dugu istoriju i doseg, a na početku druge decenije XXI veka uzima i sve više maha. Trenutno nema indikacija da će se ovakav zamah prekinuti. Naprotiv, možemo očekivati da će uloga rodnih studija, u analizi odnosa moći, rodnih i društvenih hierarhija, rodnih fenomena i režima kao i društvene promene i razvoja, zapravo sve više dobijati na značaju.

Ivana Milojević (1967, Novi Sad), honorarna redovna profesorka Univerziteta Sunshine Coast u Australiji, gde predaje predmete Rod i kultura i Uvod u studije mira i konflikta, kao i gostujuća profesorka Centra za rodne studije Univerziteta u Novom Sadu. Bavi se sociologijom obrazovanja, mirovnim, rodnim i studijama budućnosti. Pored šezdesetak članaka u knjigama, časopisima i enciklopedijama iz oblasti kojima se bavi, autorka je i “Educational Futures: Dominant and Contesting Visions” (Routledge, 2005); koautorka “Moving Forward: Teachers and Students Against Racism” (Eleanor Curtain, 2001), kourednica knjiga “The Futures of Education: Pedagogies for an Emergent World”; “Neohumanist Educational Futures: Liberating the Pedagogical Intellect”; “Get Wise: Surpassing Educational Norm” i specijalnog tematskog broja Feminism/Gender časopisa Futures (Elsevier, 2008). U periodu od 2003-2006 bila je članica Ženskog multikulturalnog savetodavnog odbora pri vladi Kvinslenda, Australija, od 2004-2008 članica izvršnog odbora World Futures Studies Federation, a trenutno je članica Peace Education Comission Council pri International Peace Research Foundation i članica Scientific Committee, Millennia 2015: Women as Actors of Development for the Global Challenges. www.metafuture.org

Slobodanka Markov (1945, Valjevo), redovna profesorka Univerziteta u Novom Sadu. Predaje Sociologiju, Sociologiju obrazovanja i Preduzetnički menadžment na Prirodno-matematičkom fakultetu. U Centru za rodne studije Univerziteta u Novom Sadu angažovana je na diplomskim master i doktorskim studijama, na kojima drži kurseve: Metode rodnih istraživanja, Žene i društvena moć i Ekonomska uloga žena u modernom društvu. Oblasti istraživanja: rodni fenomeni, posebno žensko preduzetništvo i preduzetništvo mladih, obrazovanje. Objavila je tri knjige, dva udžbenika i preko sedamdeset radova u domaćim i stranim publikacijama. Bila je rukovodilac Centra za rodne studije Univerziteta u Novom Sadu (2008 – 2010). Aktivistkinja je u ženskim nevladinim organizacijama: Ženske studije i istraživanja “Mileva Marić Ajnštajn”, Akademija ženskog preduzetništva i članica Ženske vlade. Dobitnica je Nagrade za rezultate u oblasti ravnopravnosti polova Izvršnog veća AP Vojvodine za 2010. godinu.

Sadržaj

Predgovor (Slobodanka Markov)

Uvod (Ivana Milojević)

Deo I Feministički talasi i orijentacije

1.1. Tri talasa feminizma, istorijski i društveni kontekst (Ivana Milojević)

1.2. Feministička epistemologija i metodologija (Ivana Milojević )

1.3. Feministički talasi, orijentacije i pokret u jugoslovenskom i srpskom društvu XX veka (Anđelka Milić)

1.4. Prilog za istoriju ženskog pokreta u Vojvodini i Srbiji u XIX i XX veku (Gordana Stojaković)

Deo II Feminizmi: pregled pojedinačnih orijentacija

2.1. Klasični liberalni feminizam (Daša Duhaček)

2.2. Anarhistički feminizam (Vanda Perović)

2.3. Egzistencijalistički feminizam (Eva Bahovec)

2.4. Liberalni feminizam u XX veku (Katarina Lončarević)

2.5. Radikalni feminizam (Adriana Zaharijević)

2.6. Marksistički i socijalistički feminizam (Anđelka Milić)

2.7. Psihoanalitički feminizam (Nikolina Matijević, Nila Kapor Stanulović i Ivana Milojević)

2.8. Francuski poststrukturalni feminizam (Nada Sekulić)

2.9. Postmoderni feminizam (Jelisaveta Blagojević i Katarina Lončarević)

2.10. Multikulturani feminizam (Aleksandra Izgarjan) 6,199

2.11. Postkolonijalna teorija i globalni feminizam (Nataša Karanfilović)

2.12. Kvir teorija i feminizam (Dragana Todorović)

2.13. Ekofeminizam (Dragana Popović)

2.14. Kiberfeminizam (Ivana Milojević )

Deo III Teme – ROD i:

3.1. POLITIKA (Marijana Pajvančić i Ana Pajvančić)

3.2. PRAVO (Mirjana Dokmanović)

3.3. OBRAZOVANJE (Dragana Popović i Nađa Duhaček)

3.4. EKONOMIJA (Fuada Stanković i Slobodanka Markov)

3.5. NASILJE (Vesna Nikolić Ristanović)

3.6. SEKSUALNOST (Dragana Todorović)

3.7. IDENTITET (Daša Duhaček)

3.8. MULTIKULTURALNOST (Agneš Kartag Odri)

3.09. INVALIDNOST (Milesa Milinković)

3.10. KNJIŽEVNOST (Vladislava Gordić Petković)

3.11. JEZIK (Jelena Filipović)

3.12. UMETNOST (Sanja Kojić Mladenov)

3.13. EKOLOGIJA (Dragana Popović)

3.14. MEDIJI (Dubravka Valić Nedeljković)