Velika Majka

Jedan od najznačajnijih susreta u istoriji analitičke psihologije odigrao se tokom seminara koji je 1933. godine Karl Gustav Jung održao u Berlinu, a kojem je prisustvovao tada dvadesetosmogodišnji Erih Nojman, koji tek što je završio studije medicine. Tim susretom otpočela je ne samo Nojmanova edukacija, a potom i edukativna analiza kod Junga, već i njihova izuzetno plodna saradnja, koja je na osoben način krunisana Nojmanovim najznačajnijim knjigama, najpre Istorijskim poreklom svesti (1949), koja je praćena Jungovim predgovorom, a potom i Velikom Majkom (1956).

Osvrćući se na Nojmanovo istraživanje porekla svesti, Jung je napisao da njegov učenik polazi upravo od onog mesta od kojeg bi i on sâm pošao kada bi mu bio podaren još jedan život. Napominjući da druga generacija analitičkih psihologa ima preimućstvo izvesnog, makar i nepotpunog pregleda, kakav pionir nikada ne može imati, Jung primećuje da je Nojman „došao do zaključaka i vidika koji spadaju u najznačajnije što je ikada urađeno u ovoj oblasti“.

Koristeći pomenuto preimućstvo, Nojman će svoja istraživanja nastaviti, okrenuvši se proučavanju onoga što je Jung nazvao „novim kontinentom“ – a to je matrijarhalna simbolika. Ta istraživanja objaviće nekoliko godina kasnije, u svom klasičnom delu i jednoj od najznačajnijih knjiga analitičke psihologije – Velikoj Majci, koja je nedavno prevedena i na srpski jezik u okviru izdavačke kuće Fedon iz Beograda. Time su naši čitaoci najzad dobili priliku da se upoznaju sa ovom značajnom, sveobuhvatnom i zahtevnom studijom, čije objavljivanje nesumnjivo predstavlja izdavački poduhvat, na koji se već decenijama nisu odvažili ni mnogo veći izdavači, da bi to sada učinila jedna, uslovno rečeno, mala izdavačka kuća, koja je time potvrdila koliko je zapravo velika.

Nojmanova studija o arhetipu Velike Majke sastoji se iz dva dela. Prvi čini teorijski intonirana, strukturna analiza ovog, nesumnjivo najznačajnijeg arhetipa, kako u psihologiji pojedinca tako i čovečanstva, pri čemu je razmotrena njegova dinamika, odnosno delovanje, sadržinsko ispoljavanje i povezanost sa odgovarajućim, brojnim simbolima. Umeće sinteze i sposobnost za sveobuhvatni pogled doprinose celovitom i preglednom sagledavanju ove, izuzetno složene teme. Drugi deo knjige, koji se uslovno može nazvati praktičnim, ili, preciznije, iskustvenim i manifestnim, čini obrada i analiza obilja tekstualnog i likovnog materijala iz svih epoha i kultura, praćena sa više od dvesta pedeset ilustracija umetničkih dela i artefakata od praistorije do dvadesetog veka, materijala u kojem se arhetip Velike Majke javlja, to jest na koji je on, psihološki formulisano, projektovan.

Poznato je, naime, da se arhetipovi kolektivnog nesvesnog ispoljavaju u „mitološkim motivima“ koji se na isti ili sličan način javljaju u svim vremenima i kod svih naroda, ali i da spontano izranjaju iz nesvesnog dela ličnosti modernog čoveka. Oni su podjednako prisutni u religiji, kultu, običajima, ritualima, simbolima takozvanog primitivnog čoveka, ali i u snovima, fantazijama i umetničkim delima ljudi našeg vremena, kako bolesnih tako i zdravih. Stoga Erih Nojman napominje da je bavljenje arhaičnim svetom arhetipova samo naizgled anahrono i udaljeno od svakidašnje realnosti modernog čoveka, dok ono, zapravo, predstavlja temelj svake psihoterapije i razvoja psihološke svesti pojedinca i zajednice. Arhetip Velike Majke jedan je od najdrevnijih i najsloženijih, zbog čega se njegovi različiti i brojni aspekti – od strašnih i proždirućih do podsticajnih i blagorodnih – ispoljavaju u mnoštvu oblika, simbola i psihičkih predstava, suštinski utičući na svakodnevni život modernog čoveka.

Stoga Nojman svoje čitaoce upoznaje sa psihološkim aspektima i manifestacijama ovog arhetipa, kroz sagledavanje ženske psihe u likovima boginja poput Venere, Demetre i Kore, Fortune, Artemide, Hekate, Gorgone, Erinija, Sfinge, ili pak Izide, Hator, Nut, ali i Lilit, Kali i Tare, sve do Bogorodice i Sofije kao Mudrosti.

Kada je reč o psihološkoj ravni, arhetip Velike Majke se ispoljava kroz rađanje, davanje, štićenje, hranjenje i oslobađanje, ali i kroz odbacivanje, lišavanje, zadržavanje, sputavanje i zarobljavanje. Negujući i proždirući aspekti Velike Majke istovremeno su prisutni na telesno-materijalnom i duševno-duhovnom nivou, što znači da od nje ne potiče samo fizičko rađanje, već i ono psihičko, manifestovano kroz stvaralaštvo, inspiraciju ili duhovni preporod, ali i da od nje dolazi smrt, kako telesna tako i psihička, u vidu depresije, duševnog sloma i ludila.

Ipak, zahvaljujući paradoksalnoj i ambivalentnoj prirodi arhetipa, kao i njegovoj dinamici, Nojman naglašava terapeutski dragocenu mogućnost preokretanja u suprotnost. Ona podrazumeva da nemoć, bol, patnja, odbačenost, nezaištićenost, pa i ludilo mogu biti preteče inspiracije i postati samo prolazne stanice na putu ka preporodu i novom rađanju, ali i da pozitivni elementi inspiracije i ekstaze mogu voditi propadanju Ja, odnosno opsednutosti i ludilu, za šta potvrde nalazimo u životima brojnih značajnih stvaralaca.

Stoga Nojmanova Velika Majka spada u knjige koje zahtevaju da im se vraćamo, delatno ih proučavamo i njene sadržaje aktivno prepoznajemo i otkrivamo u sebi i izvan sebe. Nesumnjivo, reč je o daru koji je dostojan Karla Gustava Junga, Nojmanovog učitelja i prijatelja kojem je knjiga posvećena, čime je Erih Nojman potvrdio da je s razlogom proglašen Jungovim izabranim naslednikom i jednim od njegovih najznačajnijih i najkreativnijih učenika.