Vreme katedrala

Retka naselja – pustoline što se protežu ka zapadu, severu i istoku, šire se unedogled i konačno sve pokrivaju – parlozi, baruštine, nemirne reke i pustare, šikare, pašnjaci, šume opustošene požarima izazvanim krčenjem šipražja i potajnim pravljenjem ćumura; tu i tamo proplanci, tle osvojeno, a ipak samo upola ukroćeno; smešno plitke brazde, što ih na ćudljivoj zemlji drvenim ralom oru mršavi volovi; na obradivoj zemlji prazne poljane, ugar ostavljen da se njive odmore godinu, dve, tri, pa i deset ponekad, kako bi se prirodna plodnost tlu vratila – kolibe od kamena, blata ili pruća, okupljene u zaseoke, opasane ogradama od trnja i vrtovima; – ponekad, ograđen plotom dom poglavara, drveni trem, ambari, šupe za robove i ognjišta za kuhinje, po strani…takav je Zapad oko hiljadite godine. Zapušten, on naspram Vizantije i naspram Kordobe deluje vrlo sirotinjski i nezaštićeno. Divljina. Svet okružen glađu.